Co mogę zrobić, by zapobiegać przemocy wśród uczniów? Q&A dla nauczycieli
Zabranie telefonów nie spowoduje, że uczniowie zaczną się traktować z szacunkiem i empatią, nie nauczy odpowiedzialności za słowa i czyny. Nie zmniejszy też frustracji u dzieci, które mają niską samoocenę, słabe kompetencje społeczne i próbują zyskać władzę w grupie rówieśniczej poprzez przemocowe zachowania. Zabranie komórek to działanie na same objawy, a nie przyczyny. I to działanie jedynie chwilowe – po lekcjach hejt będzie trwał nadal lub przybierze na sile.
Q: W mojej klasie nie ma przemocy fizycznej, uczniowie też nie wyzywają się. Czy to znaczy, że nie ma przemocy rówieśniczej w ogóle?
A: Przemoc rówieśnicza ma wiele postaci. Bicie, popychanie, wyzwiska w przestrzeni szkoły to najbardziej jaskrawe i widoczne jej przejawy. Ale równie krzywdząca jest przemoc emocjonalna, seksualna (molestowanie, komentowanie wyglądu, obsceniczne komentarze, rozpowszechnianie intymnych zdjęć), relacyjna (np. wykluczanie, ignorowanie, rozpowszechnianie plotek), dziejące się zarówno w kontakcie bezpośrednim jak i w internecie. Jeśli uczeń jest systematycznie pomijany, poniżany, słyszy okropne rzeczy na temat swojej rodziny, statusu, wyglądu, jeśli wśród jego rówieśników krążą przerobione zdjęcia lub filmy z jego udziałem, to jest uporczywe nękanie, które może doprowadzić do poważnego kryzysu emocjonalnego.
To, że pewne zachowania dzieją się poza salą lekcyjną albo poza czasem trwania zajęć, nie oznacza, że w szkole nie ma przemocy. Dorośli będący opiekunami uczniów mają obowiązek zapewniać im bezpieczne warunki do rozwoju i sprzeciwiać się łamaniu prawa. Warto pamiętać, że przemoc krzywdzi wszystkich, także sprawców i obserwatorów. Nie można pozwolić, by młodzi ludzie dorastali w poczuciu, że przekraczanie czyichś granic jest w porządku.
Q: Czy zakaz korzystania z komórek w szkole rozwiąże problem cyberbullyingu?
A: Nie. Ograniczanie dostępu do telefonów komórkowych może mieć dobry wpływ na różne aspekty funkcjonowania uczniów, ale z pewnością nie może być jedynym sposobem przeciwdziałania przemocy rówieśniczej w internecie. Przemoc rówieśnicza jest złożonym zjawiskiem występującym równolegle online i offline. Zabranie telefonów nie spowoduje, że uczniowie zaczną się traktować z szacunkiem i empatią, nie nauczy odpowiedzialności za słowa i czyny. Nie zmniejszy też frustracji u dzieci, które mają niską samoocenę, słabe kompetencje społeczne i próbują zyskać władzę w grupie rówieśniczej poprzez przemocowe zachowania. Zabranie komórek to działanie na same objawy, a nie przyczyny. I to działanie jedynie chwilowe – po lekcjach hejt będzie trwał nadal lub przybierze na sile.
Q: Co mogę zrobić, by zapobiegać przemocy wśród uczniów?
A: Jest wiele możliwości. Podstawą są dobre relacje z uczniami, budowanie atmosfery życzliwości, szacunku i zaufania, częste rozmawianie o codziennych sprawach, wyzwaniach, trudnościach. Ale to wymaga dużego zaangażowania, czasu, uwagi, a jednocześnie nauczyciel musi prowadzić lekcje przedmiotu, uzupełniać dokumenty, realizować zalecenia z opinii i orzeczeń. Przemęczenie może prowadzić do wypalenia zawodowego, a wtedy trudno komukolwiek pomóc. Dlatego ważne jest, żeby nauczyciel dbał o siebie, regenerował siły, sięgał po pomoc specjalistów.
Dobrym rozwiązaniem może być korzystanie ze sprawdzonych, skutecznych programów profilaktycznych takich jak "MŁODE GŁOWY – program profilaktyczny" (dawniej "Godzina dla MŁODYCH GŁÓW"), który daje wiedzę, ćwiczy umiejętności i podsuwa konkretne narzędzia. To cykl 8 lekcji do zrealizowania np. podczas godziny wychowawczej w ciągu dwóch semestrów. Program jest przeznaczony dla 4 grup wiekowych (klasy 1-3, 4-6, 7-8 oraz szkoły ponadpodstawowe) i pozwala prowadzić psychoedukację angażujący w sposób. Uczniowie biorący udział w programie dali najwyższe możliwe oceny lekcjom na temat emocji, potrzeb i granic. Aż 88 proc. nauczycieli korzystających ze scenariuszy i szkoleń w ramach programu przyznało, że zdołali wesprzeć uczniów w trudnej sytuacji, a 82 proc. nauczycieli prowadzących zajęcia uznało, że sami pogłębili swoją wiedzę i kompetencje.
Q: Jakich zachowań i interwencji nauczyciel powinien unikać, gdy w klasie jedno z dzieci jest wyśmiewane lub prześladowane?
A: Przede wszystkim trzeba bardzo dużo taktu i uważności, bo – mając dobre chęci – łatwo jest pogłębić cierpienie ucznia źle traktowanego przez rówieśników. Nie można:
- publicznie odnosić się do wyśmiewanej cechy, nawet jeśli nie wymienia się wprost o czyją cechę chodzi. Np. jeśli nękany uczeń jest wyjątkowo niski, lepiej nie robić pogadanki o tym, że "wzrost nie świadczy o wartości czy atrakcyjności człowieka" – bo to niemal tak, jakby wyciągnąć prześladowaną osobę przed całą klasę i opowiadać o tym, co sprawia jej ból i na co nie ma ona żadnego wpływu;
- publicznie i wprost łajać prześladowców. To może postawić nękaną osobę w bardzo niezręcznej sytuacji. Dodatkowo, upokorzeni sprawcy przemocy będą próbowali rozładować napięcie – jeśli nie umieją tego zrobić, nie krzywdząc nikogo, to najpewniej znów zwrócą się przeciwko osobie, którą uważają za słabszą;
- ujawniać tego, co osoba prześladowana powiedziała w zaufaniu (wychowawcy, nauczycielowi, pedagogowi, psychologowi). To mogłoby odebrać jej poczucie bezpieczeństwa i zaufania do dorosłych, naruszyć jej dobra osobiste, sprawić, że poczuje się potraktowana przedmiotowo, bez prawa do stanowienia o sobie. W sprawcy może wywołać chęć zemsty;
- zmuszać prześladowcy i osoby pokrzywdzonej do współpracy, siedzenia w jednej ławce, pomagania sobie itp. Wystarczy sobie wyobrazić – jak bym się poczuł, poczuła, gdyby mnie ktoś zmusił do ciągłego przebywania z kimś, kto mnie krzywdzi;
- zmuszać do publicznych przeprosin i "podawania sobie rąk na zgodę" – to nie rozwiązuje problemu, może jedynie nasilić złość, frustrację, poczucie krzywdy. Nie można także oczekiwać, że pokrzywdzony uczeń wybaczy prześladowcy "na zawołanie". Zmuszanie do takiego aktu wybaczenia też jest przemocą.
Q: Czy uczeń ma prawo nagrywać zachowanie wobec innego ucznia, które jest przemocą?
A: Każde dziecko podlega ochronie przed przemocą, o czym stanowi wprost np. Konstytucja RP (art.72). Przemoc jest przestępstwem. Jeśli uczeń doświadcza przemocy, takie zdarzenie może zostać nagrane jako dowód dla organów ścigania. Jednak nie wolno publicznie rozpowszechniać nagrania, poza zgłoszeniem sprawy odpowiednim organom (np. policji, kuratorium, Rzecznikowi Praw Dziecka).
Q: Co może zrobić szkoła w sytuacji, gdy uczeń prezentuje trudne zachowania i powinien przejść badania diagnostyczne w poradni psychologiczno-pedagogicznej, a rodzice się na to nie zgadzają?
A: Diagnoza w poradni psychologiczno-pedagogicznej jest działaniem medyczno-edukacyjnym wymagającym zgody rodzica. Tylko rodzice lub prawni opiekunowie mogą wyrazić zgodę na badania dziecka. Szkoła może zarekomendować uczniowi wizytę w poradni lub wystąpić o nią, ale nie ma prawa wysłać dziecka na badania bez wiedzy i zgody opiekuna prawnego – takie działanie byłoby sprzeczne z konstytucyjną ochroną praw rodziców do wychowania dzieci.
W wyjątkowych przypadkach (np. gdy rodzice uporczywie uniemożliwiają dziecku uzyskanie pomocy przy wyraźnie zdiagnozowanej potrzebie), dyrektor może zwrócić się do sądu rodzinnego (opiekuńczego) o przeanalizowanie sytuacji dziecka: tzw. wgląd w sytuację dziecka (art. 572 § 1 kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 68 ust.1 ustawy Prawo Oświatowe). Jednak powszechne procedury najpierw przewidują kontakt i rozmowy z rodzicami – dopiero w przypadkach szczególnych dyrektor zwraca się do Sądu po pomoc.
Q: Czy rodzic ma prawo nagrywać rozmowę z nauczycielem lub dyrektorem?
A: Utrwalanie rozmowy, w której uczestniczymy można rejestrować. Rejestrowanie wypowiedzi nauczyciela czy dyrektora winno służyć jedynie dokumentowaniu w celach dowodowych, nie można nagarnia upubliczniać bez zgody osób występujących na nagraniu.
Opracowała: Joanna Szulc, psycholożka, ekspertka projektu MŁODE GŁOWY, Fundacji UNAWEZA oraz adw. Agnieszka Aleksandruk-Dutkiewicz (Naczelna Rada Adwokacka jest partnerem projektu MŁODE GŁOWY). Wejdź na www.mlodeglowy.pl i przeczytaj więcej treści pomocowych.
* Gdzie szukać pomocy? Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich znajduje się w kryzysie psychicznym, nie jesteś sam_a. Możesz skorzystać z bezpłatnej i anonimowej pomocy. Więcej informacji o Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego znajdziesz na helppp.pl.
- Centrum Wsparcia dla Osób w Kryzysie Psychicznym – 800 70 2222 (całodobowo)
- Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży – 116 111
- Telefon Zaufania dla Dorosłych – 116 123
- W sytuacji zagrożenia życia – numer alarmowy 112
"Ostatni dzwonek" akcja Wirtualnej Polski i projektu MŁODE GŁOWY przeciwko bullyingowi i przemocy rówieśniczej. Materiały edukacyjne i pomocowe znajdziesz na ostatnidzwonek.wp.pl.
